Maakt de digitale revolutie een eind aan het lezen?

(Lezing gehouden bij de opening van de A-kerk Boekenbeurs, 6 maart 2010)

De lezer heeft er geen zin meer in, zei Aleid Truyens al tien jaar geleden in de
Volkskrant. Met een boek bij de kachel is niet langer een vanzelfsprekende tijdpassering. Zoals wel meer vormen van ontspanning stilletjes verdwenen: luisteren naar een hoorspel op de radio, een potje halma of samenzang bij het huisorgeltje.

We moeten er zelf ook om grinniken.

Maar hebben wij eigenlijk nog wel tijd om te lezen?

Hedendaagse ouders die kinderen moeten voorlezen, hebben het eigenlijk te druk, kinderen die na school naar sport en muziek moeten, hebben het eigenlijk te druk. Op de middelbare school heersen de verplichte leeslijsten.
Alleen de leesclubs lijken nog te floreren. Maar daarin zitten de 55-plussers.

De nieuwe media zijn voor jonge mensen interessant, ga maar eens kijken op de websites van sociale netwerken als Hyves en Facebook .

Maar ook ouderen maken steeds meer gebruik van de nieuwe media. En het aanbod van die nieuwe media wordt steeds groter.

Ga maar eens kijken op de website van de Koninklijke Bibliotheek die alle Nederlandse boeken, kranten en tijdschriften vanaf 1470 gaat digitaliseren.
En op die van de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren die met meer dan 20.000 auteurs en 1,5 miljoen pagina’s niet alleen gedigitaliseerde boeken, maar ook geweldige zoeksystemen aanbiedt.

En we hebben tegenwoordig de e-reader

Daarop kunnen we digitale versies van boeken downloaden. Gemakkelijk enkele honderden. In die boeken staat precies hetzelfde als in de papieren versie, mét plaatjes, mét elektronische inkt en in gewone boekenletters. Je hoeft niet meer via je computerscherm te lezen, maar gewoon zittend op de bank, bij daglicht of een bedlampje ‘s nachts. En je hoeft op vakantie geen stapels boeken meer mee te slepen. En net zoals bij ‘echte’ boeken kun je in de kantlijn aantekeningen maken. Je kunt die zelfs delen met anderen.

Bolcom heeft tot afgelopen januari 14.000 e-readers verkocht. En 63.000 digitale boeken.

Maar wat zeggen de tegenstanders?

De digitale revolutie, zeggen zij, verandert ons in skimmers, mensen die razendsnel door een tekst heen struinen, oppervlakkig. De digitale revolutie erodeert ons vermogen om na te denken en ons te concentreren. De skimgeneratie is eigenlijk analfabeet, alleen nog maar gericht op instant boodschappen, sms-tekstjes en korte blogberichten.

Steeds minder lezen oftewel ontlezing zou het gevolg zijn van de digitale revolutie. Het begin van het eind van de westerse beschaving. Alsof de donkere middeleeuwen gaan herleven. Ik pak er maar wat krantenkoppen uit.

Maar het lijkt er wel op dat het digitale tijdperk op de een of andere manier een ander soort lezers nodig heeft, en een andere manier lezen.

Een Facebookvriend die op Facebook reageerde op het fenomeen e-reader, schreef:
Een e-reader kan nooit de geur van een boek vervangen, of de wetenschap dat een boek 100 jaar oud is, en al door vele handen moet zijn gegaan. Een e-reader berooft het lezen van zijn fysieke aspecten.

En als hart onder de riem van iedereen die zegt dat het ontlezen een ramp voor de toekomst van onze beschaving is, wil ik nog een citaat geven, dit keer uit de daklozenkrant van deze maand.

Daklozen hebben in het ‘Twaalfde Huis’ aan de Oosterhamrikkade sinds kort de beschikking over restpartijen boeken.

Ido schrijft in de krant: ‘Maar het zou mensen verbazen als ze zagen dat er voor lezen bijzonder veel interesse is. Sinds er een soort biebje wordt georganiseerd, proberen veel mensen iets te lezen te pakken te krijgen. En de onderwerpen waar mensen naar vroegen, liggen prachtig uiteen. Van scheepsbouw tot sterrenkunde, van filosofie tot psychologie. Van taal tot auto’s, thrillers, science fiction, historische verhalen. Dus de junkies blijken een stuk ontwikkelder dan vaak wordt gedacht. ‘

Op deze Boekenbeurs kunnen we volop de geuren van antiquarische en tweedehands boeken opsnuiven. We kunnen ze kopen, lezen en in onze ouderwetse, maar o zo fijne boekenkast schuiven.

Er is natuurlijk een toekomst voor het fysieke boek, maar dan wel náást het digitale boek. Boekwinkels zullen exemplaren van boeken in de winkel hebben die de koper vervolgens kan scannen en na betaling bij de digitale kassa, kan downloaden op zijn e-reader.

Op You Tube staat een aardig filmpje (uit 2007!) van de Franse Uitgeversgroep Editis, getiteld: Mogelijk of waarschijnlijk? Het is bedoeld om discussie los te maken over de toekomst van zowel het fysieke, als het e-book. Ik raad u het filmpje ten zeerste aan.

Ik vind het een eer het startsein te mogen geven voor de A-kerk Boekenbeurs. Maar ik doe dat niet nadat ik u vergast heb op een echt gedicht uit een echte fysieke dichtbundel.

Jane Leusink
6 maart 2010,
Groningen A-kerk Boekenbeurs