woensdag 26 januari 2011

Hoe maak je een pantoen? Voor de Rederijkers van de kamer Praedinius in Winsum


Over het sterven van Koepoes met het sterke hart

We shall not cease from exploration
And the end of all exploring
Will be to arrive where we started
And know the place for the first time

Met onze Koepoes naar de dierenarts die lieverd zei
Het oude lichaampje tot op de botten uitgedroogd
Het zakje botten gaf hij de narcosespuit
Na 5 minuten de injectie van de dood

Het oude lichaampje tot op de botten uitgedroogd
Ik aaide Koepoes wat duurt het lang je bent nu bijna vrij
Na 5 minuten de injectie van de dood
Het hartje klopte nog de dokter gaf een nieuwe spuit

Ik aaide Koepoes wat duurt het lang je bent nu bijna vrij
De dokter zei: die heeft al voor een hond van 40 kilo
Het hartje klopte nog de dokter gaf een nieuwe spuit
En adem stokt ziel kruipt terug en strekt zijn pootjes uit

De dokter zei: die heeft al voor een hond van 40 kilo
Het zakje botten gaf hij de narcosespuit
En adem stokt ziel kruipt terug en strekt zijn pootjes uit
Met onze Koepoes naar de dierenarts die lieverd zei. 



T.S. Eliott, Little Gidding, Nr. 4 van Four Quartets.


Dit is een pantoen. Het praktische (en leuke) van een pantoen is dat je regels moet herhalen, zodat je er minder hoeft te bedenken dan je gedicht lang is. Die regels verspringen dan ook nog eens. Hieronder de instructie.


1. Schrijf een strofe van vier regels.

2. Gebruik regel 2 en 4 als regel 1 en 3 in de volgende strofe.

3. Maak deze tweede strofe af door de ontbrekende regels erbij te verzinnen. De nieuwe regels verbinden regel 1 en 3 met elkaar.

4. Herhaal dit patroon. Gebruik regel 2 en 4 van de tweede strofe als regel 1 en 3 voor de derde. Ga hier mee door tot je het pantoen af hebt.

5. Gebruik in de laatste strofe de ongebruikte regels van de eerste strofe en sluit je pantoen daarmee af. Neem regel 3 en plaats die op regel 2 van de laatste strofe. Maak van regel 1 de slotregel.

Om het gemakkelijker te maken kun je de regels nummeren, bijvoorbeeld:

1.
2.
3.
4.

2.
5.
4.
6.

5.
7.
6.
8.

Enzovoorts.

Je pantoen mag ook rijmen, maar daar wordt het niet eenvoudiger van. Ook enjambementen toepassen is een lastige klus. De slepende gang van het gedicht (door de herhalingen) leent zich overigens uitstekend voor het vertellen van iets uit het verleden. Combineer je dan ook nog concreet (eerste twee regels) en abstract (tweede paar regels) met elkaar, dan krijg je de mooiste en de meest verrassende resultaten.

Maar hou het voorlopig vooral simpel...

De Pantoen kan per direct wel opgenomen worden in het scala aan rederijkersdichtvormen dat we kennen. Bij de rederijkers van Praedinius is dat vanaf vandaag al het geval. Hieronder volgt een grappig en een serieus pantoen. De kunst is het natuurlijk om een in principe grappige vorm te laden met een 'diepe' inhoud.

Pantoen

Pantoens te maken is zo zoet
‘k Voel mij gelukkig, blij te moe
‘k Zoek niet naar wat ik zeggen moet
Ik vraag niet naar het wat en hoe

‘k Voel mij gelukkig, blij te moe
Een zalige rust vult mijn gemoed
Ik vraag niet naar het wat en hoe
‘k Weet altijd wat er volgen moet

Een zalige rust vult mijn gemoed
Al schrijvend sluit ik de ogen toe
‘k Weet altijd wat er volgen moet
’t Is of ‘k het in hypnose doe

Al schrijvend sluit ik de ogen toe
’t Een volgt het ander op de voet
‘t Is of ‘k het in hypnose doe
Pantoens te maken is zo zoet!

In: De magische achtergrond van de Maleische pantoen. R.A. Hoessein Djajadimingrat.
Rede uitgesproken op de negende herdenkingsdag van de juridische hogeschool te Batavia.op 28 oktober 1933 in aanwezigheid van de gouverneur-generaal. De Gids 1889 (jaargang 7)

Hieronder een bijzonder mooi voorbeeld van de dichter Christopher Lane:

In The Dark
A man outside my window
The cat meowed and purred

I kneel by the fire
The darkness comes soon

The cat meowed and purred
She walked between my legs

The darkness comes soon
The stars will guide my way

She walked between my legs
She ran into the house

The stars will guide my way
I walk the beaten path

She ran into the house
Hiding away from me

I walk the beaten path
Stone, sand, and shell

Hiding away from me
The man peeks out

Stone, sand and shell
I stumble to the ground

The man peeks out
He hides behind the tree

I stumble to the ground
I'm running out of steam

Night turns to day
I kneel by the fire

Tapping at the glass
A man outside my window